Wrth i ni gloi tymor prysur a chynhyrchiol arall yn ColegauCymru, mae'n foment bwysig i fyfyrio ar gyflawniadau'r tymor hwn ac edrych ymlaen at yr hyn a fydd yn flwyddyn hollbwysig wrth i ni baratoi ar gyfer 2026 ac etholiad y Senedd.
Y tymor Hydref hwn, unwaith eto mae'r sector addysg bellach wedi profi cynnydd sylweddol yn y galw am feysydd penodol o addysg a hyfforddiant galwedigaethol, yn ogystal â niferoedd uwch o bobl ifanc yn dod i'r coleg ar lefelau cymhwyster is. Mae hyn wrth gwrs yn newyddion da i golegau, ond mae hefyd yn dod â phwysau ariannol sylweddol. Roedd nifer y bobl ifanc a gofrestrodd ym mis Medi hwn yn sylweddol uwch na'r hyn a gyllidebwyd ar ei gyfer gan Lywodraeth Cymru a Medr. Mae'r sector yn ddiolchgar am y ddarpariaeth ychwanegol a wnaed eleni i gefnogi twf cynyddol; fodd bynnag, hyd yn oed gyda'r gefnogaeth hon, mae colegau'n darparu tua £15m - £20m o ddarpariaeth heb ei hariannu. Mae colegau'n parhau i ddangos eu gwydnwch, ond mae angen rhagor o gefnogaeth ar frys, i sicrhau y gallant barhau i gefnogi dysgwyr, cyflogwyr ac economïau lleol.
Maniffesto ColegauCymru ar gyfer y Senedd 2026
Bydd tymor nesaf y Senedd yn un diffiniol ar gyfer dyfodol Cymru. Bydd heriau sero net, cyflawni twf economaidd cynaliadwy, newid technolegol cyflym a gofynion newydd ar wasanaethau cyhoeddus yn llunio dyfodol Cymru am genhedlaeth. Mae llwyddiant economaidd Cymru yn y dyfodol yn gorwedd yn sgiliau ein pobl, buddsoddi mewn sgiliau yw'r allwedd i dwf economaidd ac i fynd i'r afael ag anghydraddoldebau yng Nghymru. Mae colegau yn gatalyddion ar gyfer newid cadarnhaol ac yn hanfodol os yw Cymru am gael y dyfodol yr ydym i gyd yn ei haeddu.
Y tymor hwn, lansiwyd maniffesto ColegauCymru, Twf, Cyfle a Thegwch, sy'n amlinellu tair cenhadaeth graidd:
- Tyfu'r economi drwy arfogi dysgwyr â sgiliau ar gyfer economi sy'n newid ac yn werdd.
- Gwella cyfranogiad a chanlyniadau trwy gael gwared ar rwystrau a chodi ansawdd.
- Mynd i'r afael ag anghydraddoldeb a thlodi trwy gryfhau addysg oedolion a dysgu ail gyfle.
Wrth i ni edrych ymlaen at etholiad Senedd 2026, rydym wedi ymrwymo i ymgysylltu'n adeiladol â phleidiau ar draws y sbectrwm gwleidyddol a chyda rhanddeiliaid allweddol, gan gydweithio i lunio gweledigaeth gyffredin ar gyfer sgiliau, cyfle a ffyniant yng Nghymru.
Ymgynghoriad Medr ar bwerau rheoleiddio newydd
Y tymor hwn, mae ColegauCymru wedi arwain ymgysylltiad y sector addysg bellach ag ail ymgynghoriad Medr ar y pwerau rheoleiddio newydd ar gyfer addysg drydyddol yng Nghymru. Er bod y cynigion diwygiedig yn dangos gwelliannau croesawgar, mae rhai pryderon sylweddol yn parhau. Mae'r rhain yn cynnwys y risg o faich rheoleiddio gormodol ar y sector, dyblygu â phrosesau Estyn a dull rheoleiddio o ymgysylltu â dysgwyr a allai leihau'r cymysgedd cyfoethog presennol o weithgarwch ymgysylltu ffurfiol ac anffurfiol.
Rydym yn ddiolchgar am y lefel o ymgysylltiad y mae Medr wedi'i ddangos yn eu gwaith gyda'r sector i lunio a mireinio'r cynigion. Mae ein hymateb yn pwysleisio'r angen am weithredu ymarferol, cymesur sy'n adlewyrchu realiti addysg bellach , gan gynnwys anghenion dysgwyr cynyddol, cofrestru heb eu hariannu, a chapasiti cynllunio cyfyngedig o'i gymharu â phrifysgolion. Byddwn yn parhau i weithio'n agos gyda Medr wrth i'r cynigion hyn symud tuag at eu gweithredu.
Mynd i'r afael ag agweddau niweidiol drwy bartneriaeth ryngwladol i gefnogi lles dysgwyr
Ochr yn ochr â llunio polisi hirdymor, daeth y tymor hwn â chynnydd gwirioneddol ac ymarferol drwy gydweithio rhyngwladol. Wedi'i ariannu gan brosiect Llwybr Taith 2 ColegauCymru, unodd colegau ledled Cymru i herio casineb at fenywod a hyrwyddo perthnasoedd parchus ymhlith dysgwyr. Drwy gyfres o ddigwyddiadau pwerus, cymerodd mwy na 500 o ddysgwyr a staff gwrywaidd ran mewn trafodaethau agored ar wrywdod, parch ac ymddygiad cadarnhaol, gyda chefnogaeth hwyluswyr o She Is Not Your Rehab ac Our Voice Our Journey. Rhoddodd y sesiynau hyn yr offer i ddysgwyr adnabod agweddau niweidiol a meithrin cymunedau coleg mwy diogel a pharchus. Gan adeiladu ar y momentwm hwn, mae colegau bellach yn gweithio ar y cyd i fyfyrio ar y dysgu o'r rhaglen hon ac i fapio'r camau nesaf ar gyfer y gwaith pwysig hwn, gan sicrhau ei fod wedi'i wreiddio, ei gynnal a'i fod yn parhau i gryfhau lles dysgwyr ar draws y sector.
Yn dilyn gwaith eiriolaeth manwl, sy'n seiliedig ar dystiolaeth, sicrhaodd ColegauCymru gymorth ariannol hanfodol y tymor hwn i helpu colegau i ddarparu cefnogaeth i ddysgwyr ag anghenion dysgu ychwanegol (ADY). Fe wnaethom groesawu cyhoeddiad Llywodraeth Cymru am £3.2 miliwn ychwanegol ar gyfer darpariaeth ADY mewn addysg bellach - cyllid a fydd yn helpu colegau i ddiwallu'r galw cynyddol o dan y system ADY, recriwtio staff arbenigol a gwella cefnogaeth dargedig i ddysgwyr sydd ei hangen fwyaf. Er bod y buddsoddiad hwn yn gam pwysig, rydym yn parhau i alw am gyllid hirdymor cynaliadwy i sicrhau y gall pob dysgwr gael mynediad at y gefnogaeth sydd ei hangen i ffynnu.
Lles Actif a Chwaraeon
Mae'r prosiect Lles Actif yn parhau i greu cyfleoedd gweithgaredd newydd i ddysgwyr gan gefnogi dull mwy ataliol o wella iechyd a lles ar draws y sector. Yn ystod y misoedd diwethaf, mae colegau wedi gallu rhannu uchafbwyntiau o'r ddarpariaeth gyda rhwydwaith Lles Actif a rhanddeiliaid allanol i arddangos rhywfaint o'r gwaith anhygoel sy'n digwydd. Mae hyn wedi cynnwys dulliau newydd ac arloesol o ymgysylltu â dysgwyr trwy "ardaloedd lles" newydd, cyfleoedd chwaraeon hamdden ychwanegol a chystadlaethau o fewn y campws.
Cefnogir y prosiect gan gyllid gan y Loteri Genedlaethol trwy Chwaraeon Cymru ac mae ColegauCymru wedi bod yn cysylltu'n weithredol â rhai o feysydd blaenoriaeth Chwaraeon Cymru gan gynnwys "Amgylcheddau Ffyniannus" (hyfforddiant Iechyd Meddwl), Balch o’r Mislif (menter urddas mislif), Future Foundations (hyfforddiant ar gyfer gweithgaredd a chwaraeon sy'n gysylltiedig â'r blynyddoedd cynnar) ac Learning Disability Active (y strategaeth a'r gynghrair newydd sy'n canolbwyntio ar nam deallusol, chwaraeon a gweithgaredd corfforol).
Mae tymor yr Hydref hefyd wedi bod yn gyfnod prysur i Chwaraeon gyda dros 800 o bobl ifanc yn cymryd rhan mewn twrnameintiau a digwyddiadau rhanbarthol Cymru, gan gynnwys Pêl-droed Cyfri Gallu, pêl-droed 7 bob ochr i Ddysgwyr Gwrywaidd a Benywaidd, Pêl-rwyd a Phêl-fasged, gyda dros 20 o gampysau coleg o bob cwr o Gymru yn cymryd rhan. Bydd enillwyr y twrnameintiau hyn nawr yn cynrychioli Cymru ym Mhencampwriaethau Cenedlaethol AoC ym mis Ebrill 2025.
Cryfhau'r gweithlu a chydweithio yn y sector
Mae cydweithio yn parhau i fod yn ganolog i'n dull gweithredu. Mae ein gwaith adeiladol gydag undebau llafur yn parhau i lunio amgylchedd cadarnhaol i staff a dysgwyr, gan ein helpu i fynd i'r afael â heriau cyffredin a sicrhau bod lles y gweithlu yn parhau i fod yn flaenllaw. Ochr yn ochr â hyn, mae ein Prosiect Llwyth Gwaith yn parhau i gefnogi colegau i nodi ffyrdd ymarferol o leihau pwysau ar staff, tra bod datblygu sgiliau a rolau hyfforddi bugeiliol yn cryfhau'r gallu i gefnogi dysgwyr a'r gweithlu.
Rydym yn parhau i weithio'n agos gyda phartneriaid allweddol, gan gynnwys Llywodraeth Cymru, Medr, Estyn, Cymwysterau Cymru ac eraill ar draws y system, i alinio blaenoriaethau, rhannu mewnwelediad a gyrru gwelliant. Mae'r dull cydweithredol hwn yn hanfodol wrth adeiladu gweithlu gwydn, â chymorth a sector addysg bellach cryf, cysylltiedig.
Prentisiaethau
Y tymor hwn, ymatebodd ColegauCymru i ymgynghoriad Medr ar y Rhaglen Brentisiaethau Newydd (a lansiwyd ym mis Awst 2027), gan eiriol dros system fwy hyblyg a chynhwysol gyda llwybrau unedig o Lefelau 2 i 6, opsiynau modiwlaidd, micro-gymwysterau, a chefnogaeth well i ddysgwyr, yn enwedig siaradwyr Cymraeg. Roedd yr argymhellion allweddol yn cynnwys gwneud colegau yn un man canolog ar gyfer hyfforddiant, gwella gwasanaethau swyddi gwag i fusnesau bach a chanolig, ehangu mesurau ansawdd, a sicrhau cyllid sefydlog, tra hefyd yn pwysleisio cyd-fynd â blaenoriaethau economaidd, cysylltiadau cryfach rhwng ysgolion a cholegau, a grŵp cynghori dan arweiniad cyflogwyr. Gan edrych ymlaen, bydd y Grŵp Trawsbleidiol ar Brentisiaethau yn cynnal Ffair Brentisiaethau rhyngweithiol yn y Senedd eto yn ystod Wythnos Prentisiaethau Cymru 2026, lle gall mynychwyr archwilio gweithgareddau ymarferol a chwrdd â phrentisiaid, cyflogwyr, a darparwyr o ystod eang o sectorau a rhaglenni.
Rowndiau terfynol WorldSkills UK
Ym mis Tachwedd, cynhaliodd Cymru rowndiau terfynol WorldSkills UK am y tro cyntaf yn hanes 71 mlynedd WorldSkills. Fe wnaethon ni gydweithio'n agos â chydweithwyr yn WorldSkills UK, Ysbrydoli Sgiliau Cymru a Ffederasiwn Hyfforddiant Cenedlaethol Cymru (NTFW) yn ogystal â Llywodraeth Cymru, i feithrin disgwyliad a chyfranogiad yn y cyfnod cyn y rowndiau terfynol. Cymerodd colegau ledled Cymru ran y tu hwnt i'r tri choleg a gynhaliwyd gyda digwyddiadau a'r ras gyfnewid ffagl a gafodd dderbyniad da iawn. Fe wnaethon ni ddefnyddio'r cyfle hwn i dynnu sylw at bwysigrwydd sgiliau i adeiladu economi a chydnerthedd Cymru, ac rydym yn ddiolchgar i'r Gweinidog Addysg Bellach ac Uwch, Vikki Howells AS, a'r Gweinidog Sgiliau, Jack Sargeant AS, am gymryd yr amser i ymweld â'r rowndiau terfynol, yn ogystal ag Arweinydd Plaid Cymru, Rhun ap Iorwerth MS. Gorffennodd Cymru ar frig y tablau medalau yn y brif gystadleuaeth a'r gystadleuaeth sylfaen. Llongyfarchiadau i Goleg Caerdydd a'r Fro a Choleg Sir Benfro am rannu'r safle uchaf.
Edrych ymlaen at 2026
Wrth i ni agosáu at y flwyddyn newydd ac edrych tuag at Senedd 2026, byddwn yn parhau i hyrwyddo'r uchelgeisiau a nodir yn ein maniffesto - eiriol dros gyllid cynaliadwy, hyrwyddo dysgu gydol oes, a sicrhau bod addysg bellach yn cael ei chydnabod fel rhywbeth canolog i wydnwch economaidd, cyfiawnder cymdeithasol a'r trawsnewid gwyrdd yng Nghymru. Byddwn hefyd yn dyfnhau ein gwaith ar gydraddoldeb, cynhwysiant a lles dysgwyr, gan adeiladu ar y sylfeini cryf a osodwyd yr hydref hwn fel bod pob dysgwr yn teimlo'n ddiogel, yn cael ei gefnogi ac yn gallu ffynnu.
Yn y cyfnod cyn yr etholiad, rydym yn ymgysylltu'n rhagweithiol â phleidiau gwleidyddol, ymgeiswyr a rhanddeiliaid i sicrhau bod lleisiau colegau, dysgwyr a chymunedau yn cael eu clywed yn glir. Mae ein neges yn glir: rhaid i addysg bellach fod wrth wraidd strategaeth Cymru ar gyfer twf, tegwch a chyfle. Gan weithio mewn partneriaeth â'r llywodraeth a'r sector ehangach, rydym yn parhau i fod wedi ymrwymo i drosi'r weledigaeth gyffredin hon yn gweithredu trwy eiriolaeth, cefnogaeth ymarferol ac arloesedd sy'n cyflawni effaith wirioneddol ar ddysgwyr, cymunedau a chyflogwyr ledled Cymru.
Diolch i'r holl staff, dysgwyr a phartneriaid sydd wedi cyfrannu at ein gwaith y tymor hwn. Mae eich ymrwymiad a'ch cydweithrediad yn parhau i yrru'r sector ymlaen. Dymunwn dymor Nadoligaidd heddychlon i chi a dechrau cadarnhaol i 2026.
David Hagendyk a thîm ColegauCymru
